Jak NIE tłumaczyć tekstów technicznych część VI

Tłumacze techniczni – czym się szczycą i jakie cechy ich opisują?

Czy można wyodrębnić konkretne grupy tłumaczy technicznych pod względem charakterologicznym?

Z przymrużeniem oka, jednak nie bez dogłębnego przeanalizowania konkretnych tekstów z dziedzin technicznych autorowi książki: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych – Andrzejowi Voellnagelowi udało się wyodrębnić zarysować kilka interesujących typów.

TŁUMACZE WYROBNICY

Do pierwszego typu wyodrębnionego przez autora zaliczają się WYROBNICY. Są to tłumacze, którzy mozolnie starają się wykonywać swoją pracę przy jednoczesnym braku dobrych kwalifikacji językowych oraz technicznych. Świadomi swoich braków starają się jak to tylko możliwe wspomagać się słownikami, fachowymi pozycjami z dziedzin technicznych, czy też szukają wsparcia u specjalistów. Sam tłumacz wyrobnik niejednokrotnie wyrabia się na doskonałego pracownika, który stara się jak może i gromadzi w swoich zasobach liczne podręczne słowniczki z terminologii fachowej. Cecha ta na szczęście nie zanika z czasem, po przeistoczeniu się w pierwszorzędnego tłumacza i wpływa na dalsze jego postępy. Objęci tą kategorią tłumacze stanowią najmocniejszą ostoję tego fachu, charakteryzują się solidnością, sumiennością i samokrytycyzmem. Jak w każdej grupie, również tu, szczególnie na początku dochodzi do powstawania błędów w tłumaczeniach, głównie licznych dosłowności, powstałych ze zbyt dokładnego trzymania się odpowiedników słownikowych i braku ogólnego oczytania w języku obcym.

Do przykładów obrazujących początkowe błędy i zbyt dosłowne trzymanie się oryginału można zaliczyć używanie przez tłumacza odpowiednika: paletowy wózek jezdniowy dla angielskiego słowa palletizer, chociaż treść dłuższej notatki wyraźnie wskazywała na to, że nie chodzi o żaden wózek, lecz o urządzenie stacjonarne, które bez względu na słownik, a za to ze względu na zrozumiałość tekstu, należało nazwać paletyzatorem (na wzór choćby słowa „organizer” – „organizator”).

Inną cechę wyrobnika – dosłowność tłumaczenia można zobrazować tłumaczeniem:  closed circuit television jako telewizji o zamkniętym obwodzie, podczas gdy czytelnicy prasy technicznej, czy choćby popularno-technicznej, wiedzą, iż chodzi tu o telewizję przemysłową, inaczej użytkową lub gospodarczą. Przykładem tłumaczenia, które nie jest jeszcze doszlifowane i nie potrafi odciąć się od oryginału jest przykład:  Następuje zmniejszenie dwukrotne posuwu i zwiększenie dwukrotne prędkości obrotowej wrzeciona, tak że posuw na 1 ząb freza zmniejsza się 4-krotnie. – Feed is twice decreased and spindle speed twice increased, so that -feed per one cutter tooth is four times decreased.  Wprawdzie „twice” znaczy „dwa razy, dwukrotnie”, ale podobnie jak „four times” ma wyłącznie sens pomnażania lub powtarzania, nigdy zaś redukcji. Dlatego obok niezręcznego nagromadzenia podobnych do siebie słów „decreased” i „increased” znalazła się w zdaniu zagadka dla angielskiego czytelnika, na szczęście łatwa do rozszyfrowania. Znacznie swobodniej brzmiałby jednak przekład: Feed is halved and spindle speed doubled, so that feed per one cutter tooth is reduced to a quarter of its former value. Tego typu „dosłowność” tłumaczenia widać także w innych typach tłumaczeń, jak np. reklamach: Consulting engineers of the project are X Ltd. – Doradczymi inżynierami tego projektu jest firma X Ltd. W tym kontekście project to nie projekt, tylko przedsięwzięcie inwestycyjne, nie ma też w polskiej terminologii inżynierów doradczych. Język polski nie zawsze zwięzłością dorównuje angielskiemu, dlatego bardzo często tekst należy rozwinąć: Doradcami technicznymi w sprawach związanych z tą inwestycją są inżynierowie firmy X Ltd.

TŁUMACZE EKSHIBICJONIŚCI

Drugim ciekawym typem tłumaczy technicznych są EKSHIBICJONIŚCI – typ pokrewny WYROBNIKOM, jednak różniący się od nich wysokim poczuciem własnej wartości i uporu. Zwykle poświęcają wiele czasu i energii na udowodnienie swojej racji, nawet jeżeli jest błędna. Rzecz bardzo często sprowadza się do uświadomienia dyskutanta o istnieniu użytego przez ekshibicjonistę zwrotu i wskazanie go w widzianym przez siebie czasopiśmie czy opracowaniu. Nie należy jednak zapominać o krytycyzmie i trzeba zastanowić się, czy  cytowany autor nie miał na myśli dokładnie tego właśnie określenia, o które nam chodzi, lub że użył go niewłaściwie, lub wreszcie mamy do czynienia z błędem redakcyjnym czy korektorskim. Przykładem powyższego zachowania może być napotkany przez autora w szacownym słowników termin: thereness, zdefiniowany jako – the quality or condition of being there. Inaczej mówiąc, słowo „tamtejszość” (a może „tameczność”?) określono jako „właściwość lub stan przebywania tam”.

TŁUMACZE FANTAŚCI

FANTAŚCI, to kolejna ciekawa grupa tłumaczy technicznych. Charakteryzują się tym, iż ich tłumaczenia mają tylko pozornie jakiś sens, a wytwory własnej fantazji są tam ukryte w zdaniach z wyszukanych słów o nienagannej składni. Na pierwszy rzut oka wszystko wygląda poprawnie, jednak po bliższym przyjrzeniu się tłumaczeniu natknąć się można na liczne błędy jak w przykładzie: a pedal which, when pressed, produces up to 280 hp retardation, right down to 16-24 km/h -pedał…, który po naciśnięciu powoduje wyhamowanie mocy z 280 KM do 16-24 KM – po porównaniu jednostek z oryginałem widzimy, że chodzi o urządzenie w którym naciśnięcie pedału powoduje wytworzenie mocy hamowania 280 KM aż do szybkości 16-24 km/h. Poszczególne słowa przybierają w przekładzie fantasty formy, zmieniające zupełnie ich znaczenie.

TŁUMACZE BEZTROSCY

Typ tłumaczy BEZTROSKICH nie wyróżnia się bynajmniej drobiazgowością, niespecjalną  uwagę przykładają do słów czy cyfr w tłumaczeniu, co świetnie obrazuje przykład:

Spotřeba elektrické energie při chodu naprázdno 0,5 kW u usměrnovače, větši než 2 kW u rotačniho zdroje –  Zużycie energii elektrycznej w przypadku prostownika przy biegu luzem 0,5 kW, o ponad 2 kW więcej aniżeli w przypadku spawarki wirującej. Jak zauważa sam autor z powyższego tłumaczenia wynika, że spawarka zużywa minus 1,5 kW, co stanowi rodzaj perpetuum mobile! U beztroskich tłumaczy może dochodzić do opuszczania niewygodnych dla nich słów, nawet w obliczu zmiany sensu tłumaczenia: Maximalni tloustka plechu při mezi kluzu okt-50 kp/mm2. …80 mm. –

Maksymalna grubość blachy przy poślizgu okt=50 kG/mm2 wynosi 80 mm.  W przykładzie autor chciał zaznaczyć, że w danym procesie: Maksymalna grubość blachy o granicy plastyczności okt=50 kG/mm2 wynosi 80 mm. Kłopot tego typu tłumaczom sprawiają szczególnie homonimy, jak w przykładzie angielskie słowo plans,  które może być zarówno trzecią osobą liczby pojedynczej czasu teraźniejszego czasownika „to plan” albo liczbą mnogą rzeczownika „plan”: At present X is pushing an a study of commercialization of this… production in its Y factory, and plans to set up a joint project on a fifty-fifty basis capital investment by the end of 1971. – Obecnie zakłady X badają zagadnienie wprowadzenia do przemysłu tej metody produkcji… w swojej fabryce w Y oraz plany opracowania wspólnego projektu na inwestycji kapitału pół na pół do końca 1971.

U tego typu tłumaczy zauważyć można wiele niedociągnięć i błędów składniowych czy gramatycznych, pomijanie końcówek, stąd pomyłki: tłumaczenie economical development (rozwój oszczędny) zamiast economic development (rozwój gospodarczy); zamiast high and bulky loads – wysokie ładunki o dużej objętości – tłumacz odczytał high and bulk loads i odpowiednio to przełożył jako ładunki wysokie czy sypkie; albo: mechanical draw stacks – kominy z wyciągiem mechanicznym – przetłumaczono jako nieznanej konstrukcji kominy wyciągane mechanicznie.

TŁUMACZE MYŚLICIELE

Ostatnim wyodrębnionym przez autora typem są MYŚLICIELE, którzy wyróżniają się nazbyt krytycznym myśleniem i poddawaniem wszystkiego w wątpliwość, co prowadzi często do zmian sensu tłumaczeń. Czasami, jak pokazują przykłady, błędy powodowane są brakiem zbytniej wnikliwości tłumacza w tłumaczenie: w ustavu była komplexně zajištovàna i oblast zàkladniho software poďitaču – w Instytucie została kompleksowo zabezpieczona również dziedzina, „soft kształtu” maszyny liczącej; prawidłowo tłumaczenie powinno zaś brzmieć: w Instytucie opracowano również kompleksowo podstawowe oprogramowanie maszyny liczącej. Nie specjalne używanie funkcji myślowych przez MYŚLICIELI może doprowadzić do powstawania bezmyślnych błędów w tłumaczeniach: temperature standard – figurujących w podpisie pod fotografią przewodu z widocznym zgrubieniem i rozgałęzionymi końcówkami do zacisków – jako norma temperatury, kiedy chodzi o wzorcowy czujnik temperatury;

Nazbyt krytyczne myślenie u MYSLICIELI też nie zawsze kończy się dobrze, a zazwyczaj powoduje doszukiwanie się błędów tam gdzie ich nie ma i w ostateczności wywołuje ich powstanie w tłumaczeniach, tak jak np. zmusza wręcz MYŚLICIELA do wykonania działania arytmetycznego co całkowicie zmienia sens przekładu: Mechanical digging is achieved by oscillating an 18-ton cutting head containing six arms through an arc of 70°. – Kopanie mechaniczne wykonuje oscylująca 18-tonowa głowica drążąca. Wyposażona jest ona w 6 ramion ustawionych na łuku 60°; poprawna wersja logicznie uzasadniona tłumaczenia powinna brzmieć:  Do mechanicznego kopania służy oscylująca o kąt 70° 18-tonowa głowica drążąca, wyposażona w 6 ramion.

Za pomocą wyodrębnienia konkretnych typów tłumaczy technicznych autor starał się wskazać błędy, jakie mogą wywołać ich działania przy nieodpowiednim podejściu do przekładu, niedostatecznej znajomości dziedziny technicznej, nie dość dobrej znajomości języka obcego, czy nadinterpretacji tekstu źródłowego. Tłumacz tłumaczowi nie równy, różnią się oni swoim doświadczeniem, znajomością języka i podejściem do pracy. Wyróżnia się 3 główne kryteria idealnego tłumacza, a należą do nich: zdolności lingwistyczne, zdolności techniczne i tzw. współczynnik wprawy, czyli doświadczenie tłumacza. Ideał nie jest czymś niemożliwym, można go dosięgnąć i praktyka pokazuje, że coraz więcej tłumaczy osiąga ten poziom.

Źródło: Andrzej Voellnagel: Jak nie tłumaczyć tekstów technicznych

Jak NIE tłumaczyć tekstów technicznych część V